ویلچر، عصا، کراچ، واکر، عی نک های ذره بینی، سمعک و ... یا بدون علایم ظاهری در جامعه
زندگی می کنند که به آنها "معلول" می گویند . نام دیگر آنان "افراد دارای نیازهای ویژه "
می باشد، زیرا نیازهای آنها متفاوت با نیازهای افراد عادی است، بدین لحاظ آنان سخت تر از
افراد عادی جایگاهی در جامعه م ییابند.
معلولیت آنها ممکن است ناشی از جنگ، سالمندی، کار، مسایل اجتماعی و مسایل ژنتیکی
والدین باشد . جدا از علت معلولیت، از دست دادن تمام یا بخشی از بینایی، شنوایی یا توانایی
جسمی یک تجربه فشار آور است و هر نوع فشار می تواند حالت های خلق و خوی منفی نظیر؛
اضطراب و افسردگی را ایجاد نماید و در نتیجه موجب کاهش انگیزش گردد، که در این
صورت ممکن است وی احساس عدم شایستگی نماید.
معمولاً جانبازان و معلولان حسی، حرکتی سعی می کنند خود را با محیط انطباق نمایند، ولی
وقتی افراد در موقعیت های جدید قرار می گیرد، مشکلاتشان آغاز می شود. موانع جهت یابی و
حرکت موجب خطرات و ناامن ی های فیزیکی است که برای وی رخ خواهد داد. لذا لازم است
محیط وی اعم از اماکن عمومی، معابر، محیط شهری و بین شهری و حتی محل سکونت وی
مناسب سازی شود تا وی بتواند براحتی از تسهیلات محیطی، اجتماعی، فرهنگی و اق تصادی
جهت حفظ استقلال فردی بهره مند شود . برای این کار می بایست شرایط لازم جهت تطبیق
نیازهای انسانی با محیط کار و زندگی فرد به وجود آورد، که برای رسیدن به این هدف بزرگ
نیازمند به علم خاص هستیم.
پیش نیازهای این علم عبارتند از : آشنایی با آناتومی، فیزیولوژی ، روان شناسی و آنتروپومتری
میباشد.
هدف آن (اُرگونومی)اطمینان از برآورده شدن نیازهای انسان برای انجام کار و فعالیت به
( صورت ایمن و اثر بخشی در طراحی سیستم کار و فعالیت است . به نظر برون فن برنر ( 1979
تعامل انسان و محیط موجب رشد وی خواهد شد . به نظر وی جای گاه طبیعی انسان، اهمیت
زیادی در رشد و شکوفا شدنش دارد.
ساختار و محیط بوم شناختی که فرد در آن زندگی می کند به نظام های کوچک، بزرگ و بیرونی
و میانی بستگی دارد که هر کدام تأثیرات گوناگونی بر عملکرد فرد در محیط خواهد گذاشت .
آشنایی با نظام های یاد شده نیز از دیگر پی ش نیازهای مناسب سازی است . در مجموع به منظوراصلاح ساختار محیطی وی نیازمند سه گونه مناسب سازی می باشیم:
الف) مناس ب سازی ساختمان های معمولی ؛ ب ) مناسب سازی ساختمان هایی که می توان از آنها برای جانبازان و معلولان استفاده کرد؛ ج) ساختما نهای ویژه جانبازان ومعلولان.
وظیفه جامعه عدالت گر آن است که تمام مشکلات موجود برای رشد انسان ها را از بین ببرد. از
آنجایی که معلولان همانند سایرین حق زیست در اجتماع را دارند، وظیفه برداشتن مشکلات
به طور مستقیم بر عهده جامعه م یباشد.
به دلایلی که قبلاً گفته شد یکی از م شکلات جانبازان و معلولان آن است که قادر نیستند از
امکانات مادی و معنوی پیرامون خویش بهره کافی ببرند . همین امر موجب آسیب های
اجتماعی و روحی مناسب از بین آنها خواهد شد .بنابراین ایجاد محیط شاداب و متنوع به
منظور استفاده از اوقات فراغت و تقویت مهارتهای فردی و اجتماعی لازم و ضروری است .
ایجاد فضای فرهنگی ، تفریحی ، توانبخشی و ورزشی ویژه معلولان و جانبازان براساس
١. Ergonomic
موازین و معیارهای شهرسازی (مطابق با وضعیت حسی و جسمی آنان ) به تحقق اهداف یاد
شده کمک بسزایی میکند.
با توجه به هزینه های مضاعف آموزشی، بهداشتی، توان بخشی و تفریحی جانبازان و معلولا ن ،
مهیا نمودن فضای گذران اوقات فراغت و هدفمند نمودن آن از بزرگترین وظایف جامعه
اسلامی است . فضاهای فرهنگی ، تفریحی ، ورزشی و توانبخشی را باید بستر اصلی تربیت
عملی افراد در جامعه تلقی نمود ، در این فضا بستری برای شکوفایی و پرورش استعدادهای
انسانی مساعد به صورت طبیعی و اختیاری فراهم می گردد و هر میزان ، محیط شاداب تر و
متنوعتر باشد ، به همان اندازه بستر مناسب برای ظهور و بروز شایستگی ها و توان مندیهای
افراد فراهم می گردد . از طرف دیگر نوعی خود رهبری، اعتماد به نفس ، احساس توانمندی،
کسب مهارتهای فردی و اجتماعی، مشارکت در امور و چگونگی برخورد با مشکلات در
فعالیت ها و مسئولیت پذیری را در معلولان افزایش می دهد .نقش این مجموعه آن گاه
مضاعف می شود که وضعیت کالبدی و فیزیکی شهری موجود با محیط های غیر منعطف و
بدون توجه به تفاوتهای فردی و جنسیت ی و سنی افراد ، تصویر یک محیط بسته و غیر قابل
تحمل از فضاها را به ذهن افراد بوجود می آورد . در چنین شرایطی است که این مجموعه می
توانند گواراترین ، موثرترین و پرخاطره ترین لحظات دوران را برای آنان ایجاد کند .
مناسب سازی ونظریه انسان ومحیط در این مبحث ابت دا تعاریفی از مناسب سازی سپس نظریات روانشناسی در خصوص تعامل انسان و محیط و در نهایت مهندسی عوامل انسانی می پردازیم:
تعریف مناسب سازی(فضا یا ساختمان قابل دسترس):
۱- اصلاح محیط و تدارک وسایل حمل و نقل است ، بطوری که افراد معلول قادر باشند تا
آزادانه و بدون خطر در محیط پیرامون خود اعم از اماکن عمومی ، معابر ، محیط شهری و
بین شهری و ساختمانهای عمومی حرکت کنند و از تسهیلات محیطی ، اجتماعی ، فرهنگی،
اقتصادی با حفظ استقلال فردی لازم بهره مند شوند (ضوابط و مقررات شهرسازی برای
معلولان ، 1380۹
۲- فضا یا ساختمانی اس ت که استفاده، مستقل کلیه افراد از آن فضا و تجهیزات معماری درون
آن امکان پذیر باشد و به جز ممانعت های امنیتی یا مالکیتی ، هیچ گونه مانع حرکتی برای
دسترسی به آن ساختمان یا فضا وجود نداشته باشد ( ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری
( برای افراد معلول جسمی، حرکتی به نقل از قاسم زاده ، 1383
نظریه انسان و محیط:
این نظریه در مورد انتخاب افراد با : (FMJ -1 نظریه تلاش برای تطبیق انسان با کار ( 1
صلاحیت یا مهارتهای ا داری برای پست های خاص صدق می کند . همانند مشاغل سخت
بدنی، آتش نشانی ، نجات غریق، خلبان نظامی و ... .
تلاش های اولیه مهندسی انسانی و : (FJM -2 نظ ریه تلاش برای تطبیق کار با انسان ( 2
طراحی فضای کار سعی در طراحی کارهای متناسب با ویژگیهای افراد را گویند .
این نظریه ها بر تطبیق سطوح بیو مکانیکی ، فیزیولوژیکی ، رفتاری ، زبان و شناختی شغل با
فرد دلالت دارد.
-3 نظریه رب رت زمر 3 : به نظر وی محدودیت حرکت بوسیله قوانین سازمانی محیط های
آموزشی و پرور شی تأکید و تشدید می شود . به طور کلی محدودیت هایی که از طریق قوانین
و شرایط معماری فضاها بر فرد تحمیل می شود ، خود پندار ه ، وی را تضعیف می کند و مانع
از رشد وی می شود .(بر گرفته شده از کتاب فضاهای آموزشی از دیدگاه روانشناسی محیط،
.( مرتضوی، 1376
-4 نظریه بوم شناختی برون فن بر ونر ( 1979 ): این نظریه بر اهمیت رشد انسان در جایگاه
طبیعی اش تاکید دارد . در این نظریه تأکید بر مفهوم خود برای رشد افراد در محیط و
بخصوص تعامل بین این دو (رشد انسا ن و محیط ) است . تغییر در فضای زندگی (معلولان )
از جمله وارد شدن به کودکستان ، دبستان ، حرکت کردن، ازدواج کردن ، انتخاب شغل و
بازنشسته شدن موجب رشد شخص و تغییر موقعیت وی خواهد شد . ساختار بوم شناختی
برونر به چند نظام بزرگ ، کوچک ، بیرونی و میانی به شرح ذیل تقسیم می گردد:
الف: نظام کوچک : توسط عواملی نظیر نقش و ارتباطات میان فردی ، موقعیت و مکانی که
افراد می توانند درگیر تعامل رو در رو شوند تعریف شده است .
ب: نظام میانی : ارتباطات میان دو یا چند موقعیت که در رشد فرد نقش فعال داشته .
ارتباطات میان خانواده ، فضا ی کار یا محیط اجتماعی می باشد . این نظام از چند نظام کوچک
تشکیل شده است .
ج : نظام برونی : اشاره به یک یا چند جایگاه دارد که ارتباط با رشد فرد نقش کافی را ندارد ،
اما آنچه را که موقعیت رشدی فرد پدید می آید، تحت تأثیر قرار می دهد.
د: نظام بزرگ : این نظام بر پایداری های فرم و محتوای نظام های سطح پایین تر که وجود
دارد یا می تواند وجود داشته باشد ، در سطح خرده فرهنگ یا فرهنگ کامل همراه با هر نظام
عقیدتی یا اعتقادی اشاره دارد.
اُرگونومی یا مهندسی عوامل انسانی هنگام طراحی هر سیستم که انسان ها و ماشین ها به منظور تولید محصولی در کنار هم کارمی کنند ، باید ویژگی های افراد درگیر کار را شناخته و این ویژگی را هنگام طراحی ، مد نظر قرار دهیم . این عمل کارکرد اصلی اُرگونومی است .
به عبارتی دیگر اُرگونومی علمی است که بر تطبیق نیازهای انسان با محیط کار و زندگی تأکید
می نماید . « شرایط فیزیکی انسان » می ورزد و ابزار و محیط کار را مساعد و سازگار با
متخصصین اُرگونومی روی روند طراحی یک سیستم کار می کنند و تمامی جوانب آن روند و
ویژگیهای انسانی را در نظر می گیرند ، سی ستم ها را به یکدیگر مرتبط می سازند . خروجی
سیستم کار می تواند ورودی سیستم کار بعدی و یا بالعکس باشد. طراح ، با درک نقش استفاده
کننده در تمامی مراحل اجرای یک سیستم، سعی می نماید سیستم مورد نظر را برای کار کاربر
تنظیم کند . این کاربر ان ، دانش فیزیولوژیکی طراح را که از تغییرات انسانی بدست می آید، به
عنوان عوامل تأثیرگذار ط رح م شخص می نمایند و طرح های بدست آمده، آینده را ترسیم
می کنند.
آنتروپومتری:
تأمین می کند . وظیفه آن (آنتروپومتری) کسب اطمینان از تطابق فیزیکی بین ابعاد، تجهیزات ،
محصولات ، ابعاد کاربر می باشد.
بطور کلی هر محصول ساخته شده دارای مدلی از کاربری است که برای او ساخته شده است .
به طور مثال طراحی صندلی چرخدار بر مبنای مفروضاتی درباره آنتروپومتری کاربر است .
طراحی نرم افزارها بر مبنای پیش فرض هایی درباره دانش ، مهارت ، علایق و توا نایی کاربر
است .
چالش عمده اُرگونومی آن است که تحقیقات بنیادی برای توسعه مدل های کاربری جهت
طراحی محصولات صورت نگرفته است . یکی دیگر از چالش های عمده اُرگونومی ، توسعه
ماشین ها ، ابزار آلات صنعتی و مناسب سازی آنها است . از دیگر چالش های مهم مناسب
سازی و اُرگونومی ، داشتن اندازه های بدن انسان و آن هم از نوع ایرانی و با انواع معلولیت ها
می باشد.
تحقیقات نشان می دهد که این ابعاد بطور قابل ملاحظه ای بین جمعیت ها و نژادهای مختلف ،
متفاوت است و این حقیقتی است که نباید از دید طراحان مخفی بماند.
در این اثنا ، فاکتوره ای زیادی وجود دارند که می توانند ظرفیت کاری را تحت تأثیر قرار دهند ،
از قبیل ؛ فاکتورهای فردی ( همانند: وزن بدن ، جنس و سن ) و فاکتورهای محیطی (همانند :
آلودگی محیط ، کیفیت هوای درون ، تهویه ، ارتفاع، سر و صدا ، گرما یا سرمای بیش از حد و
میزان رطوبت) که می بایست در طراحی ها مد نظر قرار داد.
پس از آنالیز بین محیط کار و آنالیز ثبت حوادث رخ داده (خصوصاً در محیط های جدید ویژه
تردد معلولان جسمی، حرکتی و نابینا) ضمن شناسایی مشکلات اُرگونومی موجود
می بایست نسبت به مداخله و اصلاح ساختارها اقدام نمود..
با بررسی مطالبی که گفته شد در نهایت می توان به این نتیجه رسید که به منظور طراحی و
مناسب سازی محیط و کالبدهای شهری می بایست به علوم آناتومی ، فیزیولوژی و روانشناسی
در سیستم کار آشنا بود .
No comments:
Post a Comment